Ryszkiewicz (Świrysz-Ryszkiewicz) Józef (1888–1942), malarz. Ur. 15 V w Warszawie, był synem Józefa (zob.) i Zofii z Adamieckich.
R. uczęszczał do szkoły Witolda Wróblewskiego (późniejsze Gimnazjum im. T. Czackiego) w Warszawie. W l. 1906/7 i 1907/8 studiował malarstwo w krakowskiej ASP, był uczniem Leona Wyczółkowskiego. Następnie studiował w Monachium (w dokumentach tamtejszej ASP nie notowany). W l. 1909–14 R. wystawiał corocznie w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie; były to przeważnie pejzaże (m. in. Cisza, Z nad Niemna, Widok z pracowni, Jesień, Chmury). W r. 1911 korzystał ze stypendium TZSP z fundacji hr. Michała Sobańskiego.
W r. 1914 ze Związku Strzeleckiego wstąpił R. do II szwadronu ułanów Legionów Polskich (LP). W składzie 2. Brygady LP odbył kampanię karpacką i bukowińską 1914/15 r. oraz kampanię wołyńską 1915/16 r. Dn. 29 VIII 1916 mianowany został chorążym Legionów i komisarzem werbunkowym w Piotrkowie, a następnie przeniesiony do Głównego Urzędu Zaciągu w Warszawie (od sierpnia 1917?). W listopadzie 1918 wstąpił do WP. Podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. otrzymał przydział z Armii Rezerwowej do 11 dyw. piechoty jako oficer łącznikowy. Wyróżnił się odwagą w bitwie pod Kowalami i Miadziołem. W r. 1920 (?) i 1921 był adiutantem ministra spraw wojskowych gen. Kazimierza Sosnkowskiego. Dn. 1 III 1919 został awansowany na rotmistrza. W dn. 1 XII 1922 przeniesiono go w stan nieczynny, a do rezerwy przeszedł 1 VI 1925.
W okresie walk legionowych i w l. n. powstały liczne prace R-a oparte na przeżyciach osobistych: sceny ułańskie, batalistyczne, studia postaci i portrety legionistów. Były to głównie rysunki, rzadziej obrazy olejne, wystawiane przeważnie na salonach TZSP w l. 1916–21 (m. in. Zima w 1915, Na zgliszczach, Rabusie pobojowiska, Nocą w miasteczku, Ułan Legionów Polskich na patrolu, Z zimy karpackiej 1914). W r. 1916 na wystawie dzieł sztuki «Legiony Polskie» w Krakowie znalazły się także rysunki o tej tematyce i rysunkowe portrety legionistów oraz dwa obrazy olejne: Patrol ułanów Wąsowicza pod Gołotwiną i Zapomniany. W tym czasie R. ilustrował zbiór wierszy Karola Łepkowskiego „Nasza wiosna” (Wiedeń 1916) i „Szlakiem legionów 1914–1915” (Wiedeń 1915). W r. 1917 na wystawie «Legionów Polskich» w TZSP były pokazane sceny ułańskie (rys. kredką) R-a, a w «dziesięciolecie czynu zbrojnego» na wystawie krakowskiej w r. 1924 rysunki: W marszu, Podjazd, Przeprawa, Przez rzekę, Śpij kolego, W pochodzie, Patrol. Studia rysunkowe R-a były również na Historycznej Wystawie Legionów Polskich w Muz. Narodowym w Krakowie w r. 1934, a jego sceny ułańskie zostały wykorzystane w serii pocztówek wydanych nakładem Naczelnego Komitetu Narodowego na cele Legionów. Ok. r. 1923 R. osiadł w swym majątku Turznice pod Grudziądzem.
W r. 1925 R. należał do nowo powstałej grupy artystycznej «Zespół». Wystawiał – głównie w Warszawie – obrazy olejne o tematyce batalistycznej i liczne portrety, m. in.: w r. 1926 na Salonie TZSP pokazał obraz Bolszewicy, Portret pana K. i Portret pani w zielonym szalu, w r. 1928 – Portret pani A. B., Portret pani T., Portret pana S. F. Na Powszechnej Wystawie Krajowej (PWK) w r. 1929 w Poznaniu – Portret pani S. (Surynowej – pokazany uprzednio na Salonie TZSP w r. 1927 i nagrodzony srebrnym medalem), Portret pani T. i Portret pana K. R. namalował także kilka portretów marszałka Piłsudskiego (w okresie międzywojennym znajdowały się w Min. Sprawiedliwości, Komendzie Głównej Policji Państwowej, Sztabie Głównym). Na jednym z nich marszałek Piłsudski występuje konno wśród żołnierzy piechoty; na symbolicznym obrazie Siewca (1929), zrzuciwszy mundur, sieje ziarno na rolę. Portret marszałka Piłsudskiego wystawił R. na Salonie Zimowym Instytutu Propagandy Sztuki (IPS) w r. 1931/2. Przypuszczalnie Piłsudskiego przedstawia również obraz Wódz, pokazany na wystawie malarstwa, rzeźby i grafiki zorganizowanej przez Komitet Przyjaciół Sztuki Polskiej w r. 1937 w Warszawie. R. wziął udział w r. 1930 w wystawie TZSP «Rok 1920» (Ranny oficer) i w r. 1937 na wystawie «Łowiectwo w sztuce polskiej» (Z chartami i – odznaczony III nagrodą, ufundowaną przez Polski Związek Łowiecki – Odpoczynek w czasie polowania). Ostatnie prace R-a eksponowane w r. 1939 na wystawie «Polskiego Malarstwa Batalistycznego» w IPS: Powrót z patrolu (1938) i Przy ogniskach (1939) nawiązują znowu do tematyki legionowej. R. wykonał także (przy współpracy A. Nałęcz-Korzeniowskiego) akwarelowe kartony przedstawiające typy żołnierzy oraz umundurowania formacji, z których powstało wojsko polskie (na poznańską PWK w r. 1920), a do Muz. Wojny Światowej w Vincennes pod Paryżem – kartony przedstawiające umundurowania wojska polskiego. Jego projektu był jubileuszowy krzyż weteranów 1863 r. Wacław Husarski pisząc m. in. o twórczości R-a ubolewał: «Dziwnie nie dorosła sztuka legionowa do wysokości swoich zadań» („Sfinks” 1916 s. 131). Rysunkom R-a należy jednak przyznać dużą poprawność.
R. był członkiem rzeczywistym TZSP od r. 1919. Brał udział w zagranicznych wystawach sztuki polskiej: w r. 1913 w Moskwie, w r. 1915 w Wiedniu, w r. 1927 w Chicago. W r. 1931 na wystawie polskiej w Paryżu pokazał typy i scenki z życia Legionów. Był również ilustratorem książek, m. in.: Walerego Przyborowskiego „Młody konfederat barski” (W. 1930), Marii Konopnickiej „O krasnoludkach i o sierotce Marysi” (W. ), Teresy Sapieżyny „Wilczyca czyli zima boru” (W. 1929). Rysunkami i akwarelami ilustrował (wspólnie z A. Nałęcz-Korzeniowskim) „Album Legionów Polskich” (W. 1933). R. był wiceprezesem Związku Oficerów Rezerwy, wiceprezesem Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny (do lipca 1937) i członkiem Zarządu Koła 2. p. Ułanów Legionów Polskich. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych (trzykrotnie), Orderem Polonia Restituta (1930), francuską Legią Honorową, rumuńskim Orderem Korony, Medaille Interalliée. Zmarł w r. 1942.
R. ożeniony był z Ireną z Katarzyńskich Prószyńską.
W Muz. Narodowym w Warszawie znajdują się obrazy olejne R-a: Głowa wieśniaczki (1913) i Osiodłany koń we mgle (1919), w Muz. Historycznym m. Warszawy: Powstańcy na drodze leśnej (1917) i Ranny powstaniec (1917), w Muz. Historii Polskich Ruchów Niepodległościowych i Społecznych w Warszawie – Kosynierzy (1910).
Autoportret, reprod. w: Album Legionów Polskich, W. 1933; Podobizny R-a na fot. zbiorowych w Muz. Wojska w W.: Wystawa sztuki polskiej w Wiedniu w r. 1915 (R. w mundurze ułana Beliny), Legiony Polskie – Departament Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego w Piotrkowie (1910), Oficerowie Legioniści w Hotelu Europejskim w Warszawie (1917); – Grajewski, Bibliogr. ilustracji (liczne prace R-a ojca przypisane synowi); Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 2; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Historyczna Wystawa Legionów Polskich w Muz. Narodowym w Krakowie, Kr. 1934; Historyczna Wystawa Legionów Polskich i organizacji niepodległościowych Zagłębia Dąbrowskiego, Sosnowiec 1934; Katalog działu sztuki. Powszechna Wystawa Krajowa, P. 1929; Katalog Salonu Dorocznego WTA [Warszawskiego Tow. Artystycznego], W. 1924; Katalog Wystawy Dzieł Sztuki „Legiony Polskie”, Wyd. 2., Kr. 1916 poz. 393, 397, 397a; Katalog Wystawy Legionów Polskich, Wyd. 2., 1917 TZSP, W. 1917; Katalog Wystawy Legionów Polskich w dziesięciolecie czynu zbrojnego TPSP, Kr. 1924; I Wystawa Malarzy Polskich w Moskwie, [Kat. 1913]; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Wystawa dzieł sztuki pod nazwą Salon Zimowy, Instytut Propagandy Sztuki, W. 1931/2; Wystawa malarstwa, rzeźby i grafiki. Komitet Przyjaciół Sztuki Polskiej w Warszawie, W. 1937; Wystawa Polskiego Malarstwa Batalistycznego. Instytut Propagandy Sztuki, Wyd. 2., W. 1939 poz. 58, 59; Wystawa Wiosenna Artystów Warszawskich, V–VI 1918; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, W. 1917; – Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Wiercińska, Tow. Zachęty; – Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 5 s. 876; Mater. do Dziej. Akad. Sztuk Pięknych, II; „Spraw. Kom. Tow. Zachęty Sztuk Pięknych” za r. 1919 s. 23, 1925 s. 51, 1926 s. 45, 65, 1927 s. 45, 72, 1928 s. 9, 46, 1929 s. 12, 54, 73, 1930 s. 67, 1931 s. 43, 1932 s. 41, 1933 s. 30, 47, 1934 s. 27, 46,1935 s. 47, 1936 s. 44, 52, 1937 s. 4,48, 1938 s. 50; Trzebiński M., Pamiętnik malarza, Wr. 1958; – „Biul. Związku Pol. Artystów Plastyków”. Numer specjalny w 25-tą rocznicę; „Sfinks” 1916 s. 131; „Sztuki Piękne” R. 1: 1924/25 s. 388, R. 4: 1927/28 s. 77, 113, 158, R. 6: 1930 s. 32, R. 10: 1934 s. 334, 356; „Świat” 1912 nr 51 s. 4, 1918 nr 1 s. 3, 1931 nr 3 s. 4; „Tyg. Ilustr.” 1910 t. 1 s. 337, 1917 t. 1 s. 170, 1927 t. 1 s. 195, 1928 t. 2 s. 648; „Ziemia” 1910 s. 308; – IS PAN: Mater. do Słownika Artystów Pol.; – Informacje Piotra Staweckiego z W., na podstawie akt personalnych R-a z CAW.
Elżbieta Szczawińska